Ön Çapraz Bağ

Diz eklemi, femur (uyluk), tibia (kaval) ve patella (diz kapağı) olmak üzere 3 kemikten oluşur. Diz eklemini stabitleyen, yani eklemdeki kemikleri birlikte tutan bağ ve kas dokuları vardır. Yan (kollateral) bağlar dizin iç ve dış yanlarında bacağa paralel uzanırlar. Dizin yana doğru açılanmasını engelleyip dizin optimal şekilde pozisyonda kalmasını sağlar. Çapraz (cruciate) bağlar ise, dizin iç kısmında yer alan eklem içi bağlardır. Ön ve arka olmak üzere iki adet olup çapraz olarak uzandıkları için bu isimler verilmiştir. Bu yapılar dizin öne ve arkaya hareketini kontrol etmekte (dizin öne ve arkaya kaymasını engellerler) ve dizin kendi ekseni etrafında dönme kararlılığını sağlamaktadırlar.

Ön çapraz bağ yaralanması nasıl oluşur?

Ön çapraz bağ yaralanmaları, genellikle sabit ayak üzerinde ani dönme hareketi esnasında ortaya çıkar. Çoğu zaman sporcunun kendisinin yaptığı ters bir hareket sırasında olur. Örneğin; halı sahada bir sporcunun şut çekme esnasında şut çeken ayağı değil de tüm vücudun ağırlığını taşıyan ayağının üzerinde vücudun aşırı ya da dengesiz dönmesi olabilir. Dize gelen direk darbeler, trafik kazaları, yüksekten düşme ve iş kazaları sonrasında da ön çapraz bağ kısmen yırtılabilir hatta kopabilir.

Kullanılan spor malzemesinin sporcuya uygun olmaması (ayakkabı, paten vs.), saha ve zemin şartlarının uygun olmaması, bireyin yapılan aktiviteye göre yetersiz kas gücünün olması, propriosepsiyon dediğimiz denge-koordinasyon ve tehlikeli hareket esnasında kas ve eklemin kasılma, pozisyon alma gibi özelliklerinin zayıf olması, bireyin anatomik olarak ön çapraz bağ yaralanmasına yatkın olması gibi pek çok durum, ön çapraz bağ yaralanmalarının görülmesinde etkin olabilir.

Ön çapraz bağ yaralanması değerlendirilmesi

Ön çapraz bağ çoğunlukla arka çapraz bağ, yan bağlar, menüsküsler ile birlikte yaralanır. Yetişkinler de bağ yaralanması bağın gövdesinde olurken, çocuklarda kemiğe yapıştığı yerden kemiği kopararak yaralanma olabilir. Ön çapraz bağ yaralanması teşhisi koymada ortopedik muayene çok önemlidir. Doktorlar tarafından Lachman testi, öne çekmece testi gibi birçok ortopedik test kullanılmaktadır. Ayrıca dizde akut dönemde ağrı, şişlik, hareket kaybı ve eklem boyunca hassasiyet görülür.

Ön çapraz bağ yaralanmalarının sınıflandırılması

Evre 1: Bağda hafif gerilme şeklinde olup dizde ağrı var fakat stabilite iyi durumdadır.

Evre 2: Ön çapraz bağda kısmi yırtık vardır ve yarıya yakını yırtılmıştır.

Evre 3: Ön çapraz bağ tam kopmuştur (tam kat yırtık). Dizde stabilite kaybı vardır ve kendini koşarken veya merdiven inerken dizde güvensizlik hissinin yanında, denge kaybı şeklinde gösterir.

Ön çapraz bağ tedavisi

Ön çapraz bağ yırtığında tedavi seçenekleri ya konservatiftir (koruyucu) ya da cerrahidir. Ön çapraz bağ yırtığı olan hastalar eğer sedanter bir yaşam sürüyorlarsa ve aktif bir spor yaşantıları yoksa konservatif tedavi denenebilir. Daha önceleri genç hastalarda cerrahi düşünülürken yaşlı hastalara konservatif yaklaşım daha ön plandaydı. Ancak yaş kriteri artık konservatif tedavi kriterleri arasında sayılmamaktadır. Kısacası hastalara konservatif mi yoksa cerrahi tedavi mi kararı verirken birden fazla kritere bakmak gerekir.

Akut dönemde konservatif tedavinin amacı inflamasyonun eklem üzerindeki etkilerini azaltmak ve gelişebilecek kas atrofilerini engellemektir. Akut dönemde hastaya soğuk uygulama, inflamasyon için antiinflamatuar ilaçlar ve diz hareketlerini kısmi şekilde kısıtlayan korse ve ateller kullanılır. Hastanın dizindeki inflamasyon bulguları ve ağrı şikayetleri geçtikten sonra uygun rehabilitasyon programlarına başlanmalıdır.

Ön çapraz bağ yaralanması yanında menüsküs yırtığı, iç ve dış yan bağ yırtığı, kapsül yırtığından biri veya birkaçı var ise tedavinin cerrahi olması gerektiği konusunda bir fikir birliği mevcuttur. Ön çapraz bağ yaralanması olan hasta sporcuysa ve bu aktivitesine bundan sonraki hayatında da devam edecekse, menisküs yırtığı ön çapraz bağ yaralanmasına eşlik ediyorsa, hastadaki ön çapraz bağ yırtığı çoklu bağ yaralanmasına eşlik ediyorsa, aktif genç hastaysa bu hastalarda cerrahi tedavi ilk planda düşünülmelidir. Yapılan çalışmalarda 6.–12. haftalar arasında yapılan ön çapraz bağ cerrahisinin sonuçlarının diğer zamanlarda yapılan cerrahi sonuçlarına göre daha iyi olduğu gösterilmiştir.

Rehabilitasyon

Ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu düşünülen hastaya rehabilitasyona cerrahi öncesi dönemde başlamak gereklidir, çünkü cerrahi sonrası akut dönemde eklem hareket açıklığının ve kuadriseps (ön bacak kası) kontrolünün kazanılması zor olacaktır. Cerrahi öncesi başlanılan rehabilitasyon operasyon sonrası uygulanacak rehabilitasyon açısından oldukça önemli bir avantaj sağlamaktadır. Cerrahi sonrası rehabilitasyon faz 1, faz 2, faz 3 ve faz 4 olmak üzere dört aşamadan oluşmaktadır.

Faz 1 aşaması operasyon sonrası dönemde ilk bir haftayı içermektedir. Burada temel amaç immobilizasyonun (hareketsizlik) olumsuz etkilerini azaltmak, grefti (kopan bağ yerine konan tendon parçası) korumak, eklemde meydana gelecek inflamasyonu kontrol altına almak, tam ekstansiyon yanında 90º’ye yakın fleksiyon elde etmektir. Başarılı bir faz 1 aşamasından sonra faz 2 ye geçilir.

Faz 2 aşaması operasyon sonrası dönemde 2. ila 4. haftalar arasını içermektedir. Bu dönemde çömelme hareketleri, 0º-30º fleksiyon (dizi bükme) arası kapalı kinetik zincir egzersizleri, ağırlıklı düz bacak kaldırma gibi hareketlere başlanır.

Faz 3 aşaması operasyon sonrası dönemde 6. hafta ile 4. ay arasını içermektedir. Bu fazda ileri kapalı zincir güçlendirmeleri (60º-90º fleksiyon), açık kinetik zincir ve izokinetik egzersizlere ağırlık verilir. Bu aşamada hastaya proprioseptif egzersizler yanında koşulara da başlanır.

Eğer faz 1, faz 2, faz 3 çalışmalarında yeterli seviyeye gelindiyse artık faz 4 aşamasına geçilir. Faz 4 aşamasında amaç kısıtlamasız aktiviteye geçiştir.