Omurga Travmaları ve Kırıkları

Omurga kırıkları hem travmaya bağlı olarak akut, hem de tümör ve osteoporoz (kemik erimesi) gibi hastalıklara bağlı olarak kronik gelişebilir. Travma sonrası gelişen kırıklar hastalarda şiddetli ağrı ve nörolojik defisitlere neden olabilir. Bu kırıkların hepsi cerrahi mudahele gerektirmez. Kırığın şekline ve yerleşimine göre bazı omurga kırıkları yalnız korse kullanımı ve dinlenme ile iyileşebilir. Travmaya bağlı omurga kırıklarında eğer hastaların bacaklarında ciddi kuvvet kayıpları, görüntülerde de ciddi omurilik ve sinir basıları varsa o hastalara acil ameliyat gerekebilir.

Bulgular

Akut travmatik kırıklarda hastaların şiddetli ağrıları olur. Hastaların belli bir zaman önce geçirmiş oldukları travma ilgili anıları ve hikayeleri vardır. Bu trafik kazası, yüksekten düşme ya da ateşli silah yaralanması gibi bir travma olabilir. Omurgası kırık olan hastaların kırığın yerine, şekline, omurilik basısının miktarına bağlı olarak nörolojik defisitler gelişebilir. Hastaların bir kısmında hiç nörolojik defisit olmaz, yani hiç hasar kusur yoktur. Bazılarında ise hafif felçten ağır ya da tam felce kadar değişebilen defisitler olabilir. Bu felçlerde hastalar kollarını, ellerini, bacaklarını hareket ettiremezler. Bu hastalarda idrar ve gaita yapma zorlukları, yürüyememe, felç olduğu bölgeyi hissetmeme gibi bulgular da olabilir.

Tümör ya da osteoporoz gibi patolojik kırığı olan hastaların sıklıkla şikayetleri uzun süreli mevcut olan ağrılarıdır. Omurilik basısına bağlı olarak nörolojik defisitler, felçler, kollarını, ellerini, bacaklarını hareket ettirememe, duyu kayıpları, idrar ve gaita yapma zorlukları da izlenebilir.

Tanı

Akut travma tarif eden hastalarda ilk tetkik bilgisayarlı tomografidir (BT). Kemik yapıyı ve kırığın şeklini detaylı gösterir. Travma mevcudiyetinde ya da nörolojik defisiti olan hastalarda manyetik rezonans görüntüleme (MR), yumşak dokuları, ligamanları, omurilik ve sinirleri değerlendirmek için gereklidir. Gerektiği durumlarda röntgen çekilebilir. Kronik ağrısı olan tümör yada osteoporoz hastalarında radyolojik tetkik istemeye bazen MR ile başlanabilir, CT daha çok cerrahi planlamada istenir.

Cerrahi tedavi

Omurga kırıklarının tedavisinde ilk önce kırığın radyolojik ve klinik derecelemesi yapılır. Kırığın omurganın stabilitesini ne kadar bozduğuna bakılır. Omurilik ve sinirler gibi nöral yapılara ne kadar bası yaptığına bakılır. Omurganın stabilitesini bozmayan, omurilik ve sinir basısı yapmayan basit kırıklar korse ve yatak istirahati ile iyileşebilir. Çok ağrılı osteoporotik kırıklara minimal invazif, perkutan yöntemlerle müdahale edilebilir. Bu sayede cildi hiç açmadan iğne ile kırık omurganın içine girilerek içeride balon şişirilir ve kemik çimentosu enjekte edilir (kifoplasti ve vertebroplasti). Omurganın stabilitesini bozan patlama kırıkları ile kırıklı çıkıklar genellikle omurilik ve sinir basıları ile felçlere neden olabilir. Ayrıca omurganın stabilitesini bozan ve omurilik basısı yapan tümörler de felçlere neden olabilir. Bu durumlarda omuriliği ezen kırık kemik ve tümör parçaları tamamen çıkartılır ve yerine metal kafesler ve kemik greftler konur. Omurga birbirine vidalar ve rodlar ile sabitlenir.

Fizik tedavi ve rehabilitasyon

Tam yaralanmalı hastalarda amaç komplikasyonları önlemek ve bağımsızlığı sağlamaktır. Bu amaçla mesane ve barsak boşaltımının yapılması ve yeterli takip, yatak yaralarının önlenmesi amacıyla havalı yatak ve pozisyonlama, kas ve kemik erimelerinin önlenmesi için yatak içi egzersizler ve hastanın mümkün olduğunca kısa zamanda dikey pozisyona getirilmesi, zaman içerisinde uygun hastaların cihazlar ve dış desteklerle yürütülmesi, yürütülemeyen hastaların ise kendine yetecek şekilde tekerlekli sandalye transferlerinin geliştirilmesi şeklinde fizik tedavi protokolü özetlenebilir.

Yapılan planlama kapsamında bazı uygulamalar yapılabilir. Kas ve kemik dokularının manyetik alan, elektrik stimulasyonu, pasif ve aktif egzersizlerle atrofiden korunması ve güçlendirilmesine çalışılır. Gövde ve kol kasları fizyoterapi yöntemleri ile geliştirilebilir. Özellikle karın ve sırt kaslarına yönelik güçlendirme ve stabilizasyon egzersizleri yapılabilir. Yeterli kas gücü kazanan hastaların paralel barda ayağa kaldırılması ve yürüme egzersizleri başlanabilir. Paralel bar dışında bağımsız yürüme ve merdiven egzersizleri yapılabilir.

Algolojik tedavi

Omurga kırıklarındaki ağrının geçirilmesi için medikal tedavi, ilaç tedavisi, fizik tedavi yöntemleri uygulanabilir. Eğer kırık cerrahi ile ve hastanın bir ameliyata ihtiyacı varsa, ameliyat sonrası ağrı kontrolü algoloji tarafından önemli bir başarı ile yapılmaktadır. Hasta eğer osteoporoza bağlı bir kırık nedeniyle ağrı duyuyorsa, tedavisi kifoplasti veya vertebroplasti olabilir. Bunun dışında algolojik yöntemlerden faset blokları, epidural steroid enjeksiyonları, transforaminal epidural steroid enjeksiyonları uygulanabilir. Ayrıca proloterapi, nöralterapi, tetik nokta ve kuru iğne tedavisi, sakroiliak eklem enjeksiyonu ve ganglion impar enjeksiyonu yapılabilir.

Bütünsel tedaviler

Omurga kırığı tanısı konduktan sonra tedavi için karar vermek gerekir. Bazen felç olmak üzere olan bir hastayı acil ameliyat etmek gerekebilir. Öte taraftan, fizik tedavi, manuel tedavi ya da algolojik yöntemlerle iyileşen pek çok hasta da vardır. Cerrahi yapılan hastanın güçsüzlüğü varsa düzeltmek için egzersiz ve rehabilitasyon gerekebilir. Bu hastaların ağrı yönetimi, beslenmesi ve psikolojik desteği önemlidir. Bu nedenle hastaların spinal cerrahların, algoloji uzmanlarının, fizik tedavi uzmanlarının ve fizyoterapistlerin olduğu bir ekip tarafından tedavi ve takip edilmesi doğrudur. Hastaların eşlik eden hastalıkları da tedavi edilmeli, diyetleri ve günlük aktiviteleri düzenlenmelidir.